Odsłony: 29
Historia, którą warto pamiętać
W regionie świętokrzyskim, położone są trzy klasztory cysterskie. Często ich fundatorzy, wznosili je w celach pokutnych, za swoje niecne postępowania i grzeszne przewinienia.
Klasztor w Wąchocku, ufundowany został przez biskupa krakowskiego Gedkę. Podczas pewnej burzliwej nocy, podobno miał on widzenie, w którym zobaczył samego siebie w kotle piekielnym, pełnym wrzącej smoły. A że prowadził on bardzo hulaszcze życie, wizja ta, zainspirowała go do podjęcia decyzji o ufundowaniu klasztoru dla braci cysterskiej.
Fundatorom klasztorów, nie tylko towarzyszyły względy modlitewne lub nawet pokutne, ale też i polityczno – gospodarcze, chodziło bowiem o integrację Europy z Rzymem. Jednak chrystianizacja Rusi, której inicjatorem był święty Bernard z Clairvaux, prowadzący rozliczną korespondencję na ten temat z biskupem krakowskim, początkowo nie powiodła się, gdyż zakony cysterskie nie miały w swojej regule zakonnej odpowiednich zasad, według których następowałyby plany misyjne zakonu.
Jako pierwsi, takowe reguły opracowali zakonnicy z Wąchocka, czego inicjatorem był święty Robert z Molesmes, który to podobno po swojej śmierci, pokazał się braciszkom wąchockim jako duch, z jednej strony trochę ich nastraszył, a potem pocieszył i ukierunkował, by odpowiednio przygotowali się do pełnienia wspomnianych misji. Ważnym faktem jest również to, że zakon cysterski z czasem otrzymał regułę świętego Benedykta z Nursji, dotyczącą specjalnej duchowości, która propagowała kontemplację, samotność i czytanie Pisma Świętego, w zimnych piwnicach zakonnych.
Wprowadzono tam także zasady surowego życia zakonnego, ascezę, skromne pożywienie i podział dnia między modlitwę, naukę i pracę. Podstawą ich utrzymania była praca w rolnictwie. W całej okolicy świętokrzyskiej braci wąchockich, zwano „szarymi braćmi”, ponieważ żeby odróżnić się od benedyktynów nosili oni białe habity z czarnym szkaplerzem z przodu. Cystersi przynieśli do małego miasta Wąchocka, wartości duchowe takie jak umacnianie wiary przez modlitwę i częste posty.
Ważnym faktem było również to, że położyli oni istotne zasługi historyczno – literackie dla polskiej kultury, czego podstawą było to, że w specjalnych celach klasztornych, czyli w tak zwanych skryptoriach kopiowali oni kroniki, księgi święte i kodeks „Kroniki” Galla Anonima, jak również ręcznie ozdobili „Kronikę Polską” Mistrza Wincentego Kadłubka. Wspomniani braciszkowie, ponadto wprowadzili gospodarkę rolną, hodowlaną, rybną, ogrodniczą, jak również i sadowniczą.
Zajmowali się też oni pszczelarstwem, winnicami, uprawiali chmiel i produkowali z niego piwo. Bracia z Wąchocka, zajmowali się też przemysłem, takim jak górnictwo i hutnictwo, co w regionie świętokrzyskim dało początek Staropolskiemu Okręgowi Przemysłowemu. To właśnie cystersi z Wąchocka konstruowali piece, potrzebne do wytopu żelaza na terenie Starachowic, Rejowa, Bzina, Skarżyska-Kamiennej i pobliskiego Marcinkowa. Opactwo to, miało również manufaktury takie jak huty żelaza, papiernie i kuźnie.
Zakładali też oni szpitale przyklasztorne, ochronki i dożywotki dla ludzi starszych. Kościoły cysterskie w swym pierwotnym wyglądzie były niezwykle skromne, gdyż powstawały one w duchu ubóstwa. Według świętego Bernarda, sztuka zdobienia klasztoru cysterskiego, również powinna być skromna, by myśli ku Bogu, nie rozpraszać dekoracją malarską, rzeźbiarską i nadmiernym używaniem złota. W postawie zakonnej podkreślano miłość i pokorę, życie we wspólnocie, wiarę w życie nadprzyrodzone oraz dążenie człowieka do Boga poprzez modlitwę i pracę.
Kościoły cysterskie były często pierwszymi budowlami kamiennymi o podstawie bryły prostej, surowej, bez wież. Nie było tu typowych okien romańskich – triforiów, tudzież maswerków. Kościoły te miały transepty, na skrzyżowaniu których wznoszono małe wieżyczki – sygnaturki. Po bokach prezbiteriów, na ogół zakończonych prostokątnie, znajdowały się kaplice, podobnie jak w kościołach benedyktyńskich. Kościoły cysterskie były orientowane na sztukę gotycką i pomimo romańskiej bryły pierwotnego układu ścienno- podłogowego, miały one pogrubione mury zewnętrzne przez skromne lizemy szkarpowe. We wnętrzu stosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe, ze zwornikami posiadającymi łuki ostre w nawach bocznych.
Właśnie takie sklepienie, stało się początkiem zaistnienia konstrukcji gotyckiej w Polsce. W późniejszych czasach kościoły cysterskie ulegały coraz większej dekoracyjności w wyposażeniu wnętrz w ołtarze, rzeźby, malarstwo i organy. Najlepiej zachowanym pod względem strojności opactwem, jest klasztor w Wąchocku. Dobrze zachowało się tu skrzydło wschodnie klasztoru z zakrystią i najpiękniejszym kapitularzem romańskim oraz fraternią z czasów wczesnej gotyki, jak również refektarzem i krużgankami.
red.Ewa Michałowska -Walkiewicz
Polskie Niezależne Radio i Telewizja”POMOST”
Author: realmidi
redaktor radia i telewizji POMOST
